طراحی آشپزخانه

امروزه آشپزخانه ها به عنوان یکی از عناصر اصلی در طراحی خانه ها، کانون توجه اهل خانه بوده و می تواند به عنوان فضایی مهم غیر از محلی برای پخت و پز، مطرح شود. از این رو در طراحی آشپزخانه ها تلفیق ضروریات کاربری با طراحی فضاهایی که کار در آنها خوشایند باشد ضروری به نظر می رسد. از طرفی آشپزخانه ها باید علاوه بر جذابیت، کارایی مناسب و خوبی داشته باشند تا مورد توجه استفاده کنندگان و بهره مندی مناسب آنها قرار گیرند. هدف از نگارش مقاله حاضر بیان اصول طراحی آشپزخانه، شناسایی عناصر اصلی و ترتیب کار این عناصر وبیان ویژگیهای آشپزخانه هایی از قبیل خانوادگی، ویژه سالخوردگان و معلولان همراه با مطرح کردن برخی شیوه های امروزی در طراحی آشپزخانه ها است.

آشپزخانه مدرن

مقدمه

سالیان طولانی انسانها در فضایی به نام خانه اوقات زندگی خود را على الخصوص برای استراحت و احساس امنیت و آرامش، می گذرانند. حال این که این آرامش، امنیت و احساس راحتی و هویت بخشی به محل (خانه) مستلزم یک طراحی معماری صحیح به ویژه طراحی داخلی مطلوب اجزای تشکیل دهنده آن است. ویژگی ای که طراحی داخلی فضاهای موجود در خانه را در مقایسه با طراحی داخلی سایر فضاها متباین می کند، تأثیر زیاد سلایق ساکنان آن و دخیل بودن آنان در طراحی داخلی فضا است. یکی از فضاهای تشکیل دهنده خانه که نقش مهمی داشته و از آن نیز به عنوان کانون توجه اهل خانه یاد می شود آشپزخانه است. نخستین آشپزخانه ها در سراسر جهان دارای آتش های روباز ساده ای بودند که اغلب اوقات خارج از فضای خانه قرار می گرفتند.

در آشپزخانه های دوره ویکتوریا، فکر می کردند مطلوب است که آشپزخانه و بوهای همراه آن را از محدود نجیب زادگان خانه دور نگه دارند. در خانه های خیلی بزرگ، آشپزخانه در مرکز بخش مربوط به پیش خدمت های خانه قرار می گرفت و با اتاق کوچک احاطه می شد(بادن پاول، ۱۳۸۸: ۱۵).

در تقسیم بندی فضاهای داخل خانه که شامل فضاهای خصوصی، میانی و عمومی است، از آشپزخانه به عنوان یک میانی یاد می شود، زیرا فضایی است که علاوه بر ساکنان خانه، به خواست صاحب خانه افراد تازه وارد نیز از آن استفاده می کنند(فخیمی، ۱۳۸۹: ۱۰۶). با توجه به این که آشپزخانه فضایی است که در طراحی داخلی خانه توجه زیادی به آن شده و حتی هزینه زیادی برای آن صرف می شود و در برخی موارد ممکن است کارهای روزمره دیگری غیر از آشپزی در آن صورت پذیرد، نیازمند شناخت و توجه ویژه ای برای طراحی است. ترتیب و توالی انجام کار ترتیب و توالی کار در آشپزخانه شامل مراحل ذخیره سازی، شستشو، آماده سازی، پختن، سرو کردن، خوردن، تمیز کردن ظروف و شستن آنها است. دیاگرام صفحه مقابل مربوط به ترتیب کارهای فوق الذکراست که به سه وسیله اصلی آشپزخانه مرتبط است.

آشپزخانه مدرن

مثلث کار

در آشپزخانه سه فعالیت عمده صورت می گیرد که شامل نگهداری مواد غذایی، شستشو و پخت و پز است. به عبارت دیگر مثلث کار آشپزخانه از سه رأس یخچال، سینک ظرفشویی و اجاق گاز تشکیل شده است. رفت و آمد در آشپزخانه باید از مثلث کار، جدا باشد (فخیمی، ۱۰۷: ۱۳۸۹ ).

مثلث آشپزخانه

عناصر اصلی طراحی آشپزخانه

طراحی آشپزخانه شامل یازده عنصر اصلی و مهم است که عبارتند از:

عناصر افقی: مانند کابینت های زمینی و دیواری و چیدمان کاشی. اگر در طراحی به حرکتهای افقی اهمیت زیادی داده شود فضای داخلی آشپزخانه بزرگ تر جلوه می کند. البته این روش برای طراحی فضاهای کم عرض بسیار مؤثر است.

عناصر عمودی: مانند حرکت های عمودی کابینتها، کاشیها و ویترین ها. با تأکید بر ارتفاع عناصر عمودی، بلندتر و باریک تر نشان دادن آنها میتوان از نظر دید، ارتفاع کم یک فضای کوتاه را جبران کرد.

کف آشپزخانه: اگر جنس کف آشپزخانه از جنس دیوارهای بین کابینت ها باشد و با هماهنگی داشته باشد مثلا اگر هر دو از جنس کاشی باشند، به این معنی است که کابینت ها از بقیه فضا جدا هستند.

سقف آشپزخانه: در سنت موجود در معماری معاصر ایران سقف بنا معمولا در طراحی فراموش می شود. اما واقعیت آن است که سقف در یک فضا فضای مورد نظر محسوب می شود پس می توان آن را به نوعی در طراحی دخالت داد.

دیوارها: دیوار بهترین سطح برای ایجاد تنوع در طرح به حساب می آید و معمولا ایجاد تنوع یکی از شیوه های مهم طراحی است.

صفحه کابینت کابینت نیز یکی از اجزای مهم در طراحی داخلی آشپزخانه محسوب و می تواند از جنس های مختلفی مانند MDF، استیل، گرانیت و.. با تنوع رنگهای مختلف ساخته شود.

رنگ: رنگ یکی از اجزای اصلی طراحی داخلی هر فضایی است. پارامترهای انتخاب رنگ در آشپزخانه به سه موضوع اصلی زیر بستگی دارد:

الف: هماهنگی با لوازم آشپزخانه و دیگر سایه های استفاده شده در مابقی فضای منزل.

ب: هر سبک طراحی دارای یکسری رنگهای مختص به خود است که به غیر از آنها رنگ های دیگر هماهنگی لازم را نخواهند داشت.

ج: رنگهای دلخواه صاحب خانه یا طراح که تصمیم گیرندگان اصلی در ترکیب نهایی طرح هستند.

نور: هرچه محیط پرنورتر و روشن تر باشد، جذاب تر است. نور طبیعی به مراتب زیباتر از نور مصنوعی است. لوازم: انتخاب درست لوازم می تواند هماهنگی لازم را با مابقی طرح آشپزخانه ایجاد کند.

بافت: بافت اجناس در طراحی بسیار اهمیت دارد. صرفا انتخاب رنگ و یا طرح کافی نیست، بلکه بافت و ساختار اجناس نیز می تواند هماهنگی لازم را ایجاد کند.

اندازه: اندازه و تناسب موجود در طراحی و لوازم درون آشپزخانه باید با اندام انسان هماهنگی و همخوانی لازم را داشته باشد (افشار شفایی، ۱۱: ۱۳۸۴ ).

اشکال مختلف آشپزخانه:

– آشپزخانه OPEN، که امکان مشاهده قسمتهای دیگر خانه را فراهم می کند.

– آشپزخانه L و مثلث کار که قابلیت عملی برای OPEN شدن را دارد.

– آشپزخانه V، که مثلث کار در آن سه ضلع عمود بر هم است. از یک ضلع آن می توان برای OPEN کردن آشپزخانه استفاده کرد.

– آشپزخانه خطی، که در آن همه وسایل در یک خط قرار می گیرند و در ارتباط باهم هستند. در این مدل مثلث کار وجود ندارد.

– آشپزخانه کریدوری، که در آن وسایل در دو طرف چیده میشوند و امکان OPEN شدن آن بسیار کم است.

– آشپزخانه شبه جزیره ای که از یک طرف کاملا باز و از طرفی دیگر به نحوی بسته است. اطراف آن نیز بسته است.

– آشپزخانه جزیره ای، که در آن یکی از وسایل مثلث کار در یک ضلع قرار گرفته است و بقیه می توانند در سه ضلع دیگر قرار بگیرند (فخیمی، ۱۰۷: ۱۳۸۹ ).

شیوه و سبک های طراحی آشپزخانه

سبک معاصر

ویژگی ها:

– فینیشینگ و نحوه اجرای جزئیات

– استفاده از فن آوری جدید و اجناسی چون فلز و شیشه

– رنگ های سرد و شفاف برای انعکاس نور

– استفاده از تضادها (فلسفه تضاد ۱+۲)

– وجود اختلاف سطح

سبک کلاسیک

ویژگی ها:

– استفاده از فرمهای هندسی و قرینه، تقسیم بندی مستطیل طلایی

– استفاده از فرمهای قوس دار و نیم دایره

– رنگ های سنگین و دکوراسیون غنی برای جلوه دادن تجمل

– نور کنترل شده و کم

سبک رترو

ویژگی ها:

– استفاده از فلز و پلاستیک مخصوص کابینت های فلزی

– رنگ های مرتبط با میوه های تازه و استفاده از فرمهای گرد و تمام دایره

– طراحی داخلی متعلق به دهه ۵۰ میلادی و استفاده از کف پوش هایی با طرح شطرنجی

– عدم استفاده از هرگونه کاشی

سبک شیکر

ویژگی ها:

– رنگهای یکنواخت و یکدست

– استفاده از چوب نقاشی شده

– استفاده از دیوارهای آشپزخانه برای ویترین و نمایش اجناس

– عدم استفاده از کاشی

– غنی تر از سبک معاصر

سبک روستایی

ویژگی ها:

– رنگ های طبیعت، سبز، قهوه ای و زرد

– استفاده از اجناس آنتیک

– استفاده از آجر، چوب و سنگ ماسون

– بافت فرسوده اجناس

نور در آشپزخانه

برای تأمین روشنایی آشپزخانه از نور طبیعی و مصنوعی استفاده میشود. پنجره برای تأمین نور طبیعی آشپزخانه از اهمیت زیادی برخوردار است و رابطی بین آشپزخانه و فضای خارج به شمار می آید. پنجره علاوه بر تأمین نور روز، از نظر دفع خطرات نشت گاز و آتش سوزی و نیز برای تهویه مطلوب، تأثیر به سزایی دارد. به طور کلی برای نورپردازی در آشپزخانه این اصول را باید مدنظر قرار داد:

نورپردازی محیطی: بهترین و اصولی ترین روش تأمین نور محیطی آشپزخانه استفاده از منابع نوری فلورسنتی بر روی سقف یا بالای پنجره است چون نوری یکنواخت و بدون سایه بر کل فضا گسترانیده میشود.

نورپردازی موضعی: سه ناحیه در آشپزخانه به نورپردازی موضعی نیاز دارند:

الف: سطوح پیشخوان زیر کابینت ها که به وسیله منابع نور فلورسنتی زیر کابینتی روشن می شوند.

ب: در صورت وجود میز غذاخوری در آشپزخانه با استفاده از یک آویز مناسب با اندازه میز، روشنایی لازم تأمین می شود.

ج: سطوح پیشخوان مجزا برای کار و خوردن کوتاه مدت غذا که توسط دو یا سه آویز کوچک روشن می شوند. نورپردازی تأکیدی: در صورت وجود دیواری آزاد، میتوان از یک نوع نورپردازی برای روشن کردن سطوح نقش دار دیوار و یا تابلوهای تزیینی روی آن استفاده کرد (فخیمی، ۱۳۸۹: ۱۱۸).